مشکلات و نواقص سامانه سمات

به گزارش روابط عمومی قرارگاه ملی مبارزه با مفاسد اقتصادی ؛ یکی از مهم‌ترین ریسک‌های بانکی، ریسک اعتباری(ریسک نکول) یا ریسک عدم ایفای تعهدات تسهیلات گیرنده است. بنابراین لازم است بانک‌ها و مؤسسات اعتباری به اطلاعات اعتباری صحیح متقاضیان تسهیلات و تعهدات دسترسی داشته باشند تا مشتریان و افراد خوش حساب را تشخیص داده و از اعطای تسهیلات و تعهدات به افرادی که از نظر اعتباری، صلاحیت دریافت تسهیلات و تعهدات را ندارند، جلوگیری نمایند و ریسک اعتباری خود را کاهش دهند. سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی «سمات» از جمله سامانه‌هایی است که بانک مرکزی در راستای اجرای آیین‌نامه «پیشگیری از انباشت مطالبات غیر جاری بانکی» عملیاتی کرده است. بر اساس ماده 17 آیین‌نامه «پیشگیری از انباشت مطالبات غیر جاری بانکی»، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری موظف‌ هستند پیش از اعطای هرگونه تسهیلات یا ایجاد تعهدات، مطابق ضوابط ابلاغی بانک مرکزی نسبت به استعلام گزارش اعتباری از سامانه ملی اعتبارسنجی یا گزارش رتبه‌بندی اعتباری از طریق این سامانه، اقدام و مطابق ضوابط تصمیم‌گیری کنند. از وظایف مهم سامانه سمات  می‌توان به تقویت نظارت بر کمیت، کیفیت و نحوه مصرف تسهیلات اعطایی نظام بانکی اشاره کرد.

نرخ رشد مانده تسهیلات بانکی:

از بانک مرکزی انتظار می‌رود تا با کمک سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی(سمات) بر نرخ رشد مانده تسهیلات بانکی نظارت دقیق داشته باشد و بر روند خلق پول و رشد نقدینگی که توسط بانک‌ها ایجاد می‌شود، به صورت آنلاین نظارت داشته باشد. همچنین بانک مرکزی با کمک سامانه سمات باید از رشد نامتعارف مانده تسهیلات بانک‌هایی که کفایت سرمایه‌آن ها در وضعیت نامطلوبی قرار دارد جلوگیری نماید و به بانک‌هایی که وضعیت کفایت سرمایه آن‌ها مطلوب می‌باشد، اجازه رشد بیشتری دهند.

آمار‌های بانکی تسهیلات کلان:

انتشار آمار و داده‌های تسهیلات کلان جاری و غیر‌جاری بانک‌ها که توسط بانک مرکزی هر سه ماه منتشر می‌شود، دارای نقص‌ها و کمبود های جدی ‌است که از بانک مرکزی انتظار می‌رود با تقاطع‌گیری از آمار منتشر شده و خود اظهاری که توسط بانک‌ها صورت می‌گیرد و تسهیلات و تعهدات ثبت شده در سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی بتواند از وقوع این نواقص و کاستی ها جلوگیری کند. به یکی از مشکلات در آمارهای منتشرشده، می‌توان به تأخیر بعضی از بانک‌ها مانند بانک آینده، بانک ملی ایران، بانک صادرات و…  در انتشار داده‌های خود اشاره کرد که در مدت‌زمان تعیین‌شده (نهایتاً 3 هفته پس از پایان هر فصل) آمار خود را ارائه نداده‌اند و یا با تاخیر فراوان منتشر کرده‌اند. در این راستا جامعه نخبگانی کشور از معاونت نظارتی بانک مرکزی انتظار دارند تا با توجه به اهمیت موضوع در شفافیت تسهیلات و تعهدات کلان بانکی که توسط بانک‌ها منتشر می‌شود بررسی دقیق‌تری را داشته باشند. همچنین سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی می‌تواند از صحت این اظهارات اطمینان حاصل کند و از کمبود‌ها و نواقصی که در انتشار داده‌های بعضی از بانک‌ها مثل آمار‌های بانک گردشگری و بانک ملت و… وجود داشت جلوگیری کند.

مشکلات و نواقص سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی(سمات):

1-متصل نبودن سامانه ذی‌نفع واحد و اشخاص مرتبط به سامانه سمات

متصل نبودن سامانه ذی‌نفع واحد و اشخاص مرتبط به سامانه سمات یکی از مهم‌ترین مشکلات و نواقص این سامانه می‌باشد که لازم است در کوتاه‌ترین زمان ممکن این دو سامانه به یکدیگیر متصل شوند. با اتصال سامانه ذی‌نفع واحد و اشخاص مرتبط به سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی، بانک مرکزی می‌تواند از اعطای تسهیلات بانک‌ها بیش از حد مجاز به افراد و شرکت‌های وابسته به بانک، قبل از وقوع تخلف جلوگیری کند. بنابراین می‌توان از سامانه سمات به عنوان راهبردی برای نظارت پیشینی و اعمال مقررات احتیاطی بانک مرکزی در شبکه بانکی یاد کرد.

2-تخلف برخی از بانک‌ها و عدم ثبت تسهیلات در سامانه سمات

به‌دلیل اینکه عدم ثبت تسهیلات در سامانه ضمانت اجرایی کافی ندارد، طبیعی است که در برخی از تسهیلات در سامانه سمات ثبت نگردند و برخی از بانک‌ها از ارسال کامل اطلاعات تسهیلات و تعهدات به سامانه سمات خودداری می‌کنند.

3-نبود ضمانت اجرایی کافی و قاطع جهت مقابله با متخلفان

به دلیل نبود ضمانت اجرایی کافی و قاطع جهت مقابله با متخلفان بعضاً برخی از تخلفات، کاستی‌ها و نواقص در اطلاعات ثبت شده در سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی رخ می‌دهد که با نبود ضمانت اجرایی کافی امکان جلوگیری از تکرار دوباره این اشتباهات، وجود ندارد.

4-عدم ثبت برخی از تسهیلات پرداختی( کارت‌های اعتباری مرابحه‌ای)

تسهیلات اعطایی که بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیر بانکی در قالب کارت اعتباری می‌پردازند،در سامانه سمات ثبت نمی‌شوند، بلکه در سامانه دیگری به نام مکنا(مرکز کنترل نظارت اعتباری) تجمیع می‌گردد. با توجه به این‌که بخش قابل توجهی از تسهیلات پرداختی خرد در قالب کارت اعتباری انجام می‌شود، این نقیصه سامانه سمات، یک نقص جدی قلمداد می‌گردد.

5-غیر معتبر بودن داده‌ها به واسطه عدم صحت سنجی و تقاطع‌گیری توسط بانک مرکزی

اطلاعات درج شده در سامانه سمات، ادعایی است که بانک آن را به بانک مرکزی اظهار می‌کند. قاعدتاً اعتبار این اظهار منوط به صحت‌سنجی و بررسی دقت این داده‌ها توسط بانک مرکزی است. از آنجایی که چنین ارزیابی توسط بانک مرکزی انجام نمی‌شود و تقاطع‌گیری با سایر سامانه‌های اطلاعاتی کشور نیز اتفاق نمی‌افتد، صحت این اطلاعات محل تأمل جدی است.

6-یکپارچه نبودن سامانه‌های مربوط به اعتبارات بانکی نظیر سامانه مربوط به ضمانت‌نامه‌ها و تسهیلات

وجود سامانه‌های متعدد و پراکنده ماندن اطلاعات تولید شده در هریک از سامانه‌ها منجر به کاهش اثربخشی اطلاعات در راستای ارتقای سیاستگذاری شده است، لذا لازم است سامانه‌های مرتبط در بانک مرکزی یکپارچه‌سازی گردند و در نهایت اطلاعات اعتباری از سامانه‌های مختلف در یک سامانه مثل سمات تجمیع گردد. برخی از این سامانه‌ها عبارتند از: سامانه سپام، سامانه مکنا و سامانه سمتاک.

7-عدم وجود برخی از اقلام اطلاعاتی مهم در سامانه نظیر اطلاعات اقساط پرداختنی و اطلاعات باز پرداخت‌ها

برخی از اقلام اطلاعاتی مورد نیاز برای مقاصد مختلف سیاستی و احتیاطی در سامانه موجود نیست. برخی از این اطلاعات به شرح ذیل است:

-اطلاعات اقساط پرداختنی شامل تعداد، میزان و زمان پرداخت اقساط

-اطلاعات زمانی بازپرداخت‌ها

-اطلاعات تعداد و میزان اقساط پرداخت نشده

-مشخصات مربوط به تخصیص تسهیلات( اینکه به استناد مصوبه کدام رکن بانک تسهیلات پرداخت شده است، مشخصات تأیید کننده و متولی پرداخت)