تخصصی شدن مناطق آزاد ایران

با جهانی شدن و توسعه صادرات و اهمیت موضوع اقتصاد جهانی و در پیش گرفتن روابط اقتصادی در سطح بین المللی بهای به مناطقی آزاد به شدت نیاز شده و باید کشور در پی اقتصادی صاردات محور  باشد که یکی از مبادی این امر مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی هستند اما در همین نقطه با سنجش آمار ها متوجه عدم توجه به رسالت این مناطق میشویم که یک علت از همین عقب ماندگی ها در اقتصاد جهانی ، مناطق آزادی هستند که توجه به مزیت و ویژگی های بالقوه آن ها نشده است و برای تمامی مناطق آزاد نسخه ای مشابه تجویز شده است .

مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران در ابتدا با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی، افزایش صادرات و ایجاد اشتغال ایجاد شدند. اما یکی از مشکلات جدی، عدم تخصص‌گرایی و نبود تمرکز فعالیت‌ها در هر منطقه بوده است. در حالی که در بسیاری از کشورهای موفق، مناطق آزاد بر اساس یک مزیت نسبی خاص (مثل فناوری، گردشگری، لجستیک یا صنایع خاص) طراحی شده‌اند.

امروزه بیشتر مناطق آزاد ایران به صورت چندمنظوره و بدون تعریف نقش تخصصی مشخص فعالیت می‌کنند. این پراکندگی و فقدان تمرکز منجر به ضعف در جذب سرمایه‌گذاری‌های هدفمند بوده است.

طرح مسئاله :

پژوهش حاضر به بررسی این سوال می‌پردازد که:

آیا تخصصی‌سازی مناطق آزاد می‌تواند باعث بهبود عملکرد اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صادرات شود ؟

مطالعه تطبیقی مناطق آزاد چین و امارات نشان می‌دهد موفق‌ترین مناطق آزاد دنیا دارای رویکرد تخصص‌گرایی هستند. (مانند منطقه مالی DIFC دوبی یا منطقه فناوری شنژن چین شنژن چین: تخصص در صنایع فناوری و صادرات  /جبل‌علی امارات: تخصص در لجستیک و تجارت ترانزیتی. منطقه هوشی‌مین ویتنام: تخصص در تولیدات الکترونیک و نساجی) همچنین تحقیقات داخلی مرکز پزوهش های مجلس : به ضعف ساختاری و پراکندگی عملکردی مناطق آزاد ایران اشاره شده و پیشنهاد تخصصی‌سازی این مناطق حتی توسط این مرکز نیز مطرح مطرح شده است.

مدل  پیشنهادی برای تخصصی‌سازی مناطق آزاد ایران منطقه آزاد پیشنهاد تخصص دلیل انتخاب

کیش گردشگری و خدمات مالی ظرفیت جذب توریست و زیرساخت بانکی

قشم انرژی و شیلات نزدیکی به منابع نفت و گاز، ذخایر آبزی

چابهار ترانزیت و حمل‌ونقل دسترسی به آب‌های آزاد و کریدور شمال-جنوب

ارس صنایع سبک و فناوری نزدیکی به مرزهای صادراتی (جمهوری آذربایجان)

انزلی تجارت و حمل‌ونقل دریایی موقعیت ممتاز دریای خزر

 

با توجه به برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی، ارتقاء کارکرد مناطق آزاد اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. تخصص‌سازی می‌تواند مزایای زیر را ایجاد کند :

جلوگیری از اتلاف منابع و صرفه‌جویی در هزینه‌ها : وقتی یک منطقه آزادی به طور نمونه مانند ماکو وقتی دارای مزیتی مانند گردشگری نیست ، لزومی ندارد که این منطقه منابع مالی و غیر مالی خود را در این حوزه سرمایه گذاری کند و یه زیر ساخت هایی با عنوان فعالیت در اان حوزه تاسیس کند . ولی مقابل منطقه آزادی مثل کیش و قشم به توجه به قالبیت های فوق العاده ی گردشگری ، میتواند به شدت در این حوزه موجب رونق اقتصاد شود .

– توسعه صادرات غیرنفتی : خیلی از مناطقی که دسترسی به منابع نفت ندارند میتوانند با فعال کردن ویژگی های بالقوه خود به بالفعل این مهم را محقق سازند .

– ایجاد زنجیره ارزش منطقه‌ای

– بهبود شاخص‌های توسعه انسانی و اقتصادی در مناطق محروم و بومیان منطقه: مثال آن وقتی است که شخصی در استان رشت زیست میکند و تبحر در کشت برنج و مرکبات دارد ، وقتی این منطقه تبدیل به مبدا ای برای صادرات این محصولات شود قطعا شخصی از دیگر که غیر بومی است و تبحری در کشت برنج ندارد دیگر به این منطقه برای مشغول به فعالیت شدن نمی آید . و رشد و توسعه خود ان منطقه هم رغم خواهد خورد. که در قانون مناطق ازاد به ان بیان شده است .

اگر ایران بخواهد نقش مناطق آزاد را در رشد اقتصادی و افزایش سهم خود در بازارهای جهانی پررنگ کند، تخصصی‌سازی راهبردی‌ترین مسیر پیش‌رو خواهد بود. با اجرای سیاست‌های تخصصی‌سازی، می‌توان انتظار داشت:  صادرات غیرنفتی افزایش یابد و نرخ اشتغال مناطق آزاد بالا رود. در  نتیجه سهم این مناطق در تولید ناخالص داخلی کشور  GDPاز حدود ۲.۵ درصد فعلی به حدود ۵ تا ۷ درصد در افق ۱۴۰۸ برسد.

نویسنده: محمد جواد نفری قلعه

دانلود فایل pdf