بررسی عملکرد و چالش‌های مناطق آزاد؛ از قاچاق کالا تا زیرساخت‌های ناکارآمد
به گزارش روابط عمومی قرارگاه ملی مبارزه با مفاسد اقتصادی، مروری بر عملکرد مناطق آزاد در ایران طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این مناطق نتوانسته‌اند عملکرد قابل دفاعی از خود نشان دهند. اگرچه طبق آخرین آمار معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، تراز تجاری این مناطق مثبت ۴۱.۶۴۳ میلیون دلار است، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که دستاوردهای ۳۰ ساله مناطق آزاد همچنان ناامیدکننده است.
عدم تحقق اهداف اولیه مناطق آزاد
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه، با اشاره به فاصله معنادار عملکرد این مناطق با اهداف اولیه می‌گوید: «جذب سرمایه و فناوری‌های خارجی، تقویت ترانزیت و ارتقای موقعیت ایران در تجارت بین‌الملل جزو اهداف اصلی این مناطق بود که تاکنون محقق نشده‌اند.»
آمار نگران‌کننده قاچاق کالا در مناطق آزاد
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های موجود در خصوص این مناطق، قاچاق کالا در مناطق آزاد است. هرچند آمار رسمی صادرات فروردین‌ماه امسال در این مناطق به ۱۰۰.۸۵ میلیون دلار و واردات بدون احتساب ماشین‌آلات به ۵۹.۲۰۷ میلیون دلار رسیده، اما تجارت غیرقانونی همچنان سایه سنگینی بر این مناطق دارد.
تحلیل‌ها نشان می‌دهند که عدم نظارت کافی بر ورود و خروج کالاها در مناطق آزاد، بستر مناسبی برای قاچاقچیان فراهم کرده است. برخی گزارش‌ها میزان قاچاق کالا از این مناطق را بین ۲ تا ۲.۵ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند؛ معادل حدود ۱۰ درصد از کل قاچاق کشور.
رانت، فساد و ورود کالاهای لوکس
قاچاق کالا در مناطق آزاد تنها مشکل این مناطق نیست. ورود کالاهای لوکس و غیرضروری نیز، به دلیل نبود شفافیت قانونی، به یکی دیگر از چالش‌ها تبدیل شده است. این موضوع نه تنها به اقتصاد ملی آسیب می‌زند، بلکه به تولید داخلی نیز لطمه وارد می‌کند.
زیرساخت‌های ضعیف و بی‌ثباتی مدیریتی
یکی دیگر از موانع رشد مناطق آزاد، ضعف زیرساخت‌هایی نظیر جاده، حمل‌ونقل ریلی، انرژی و ارتباطات است. شقاقی در این باره می‌گوید: «در برخی موارد، زیرساخت‌های مناطق آزاد حتی ضعیف‌تر از شهرهای بزرگ سرزمین اصلی هستند.»
افزون بر این، بی‌ثباتی مدیریتی نیز عملکرد این مناطق را تضعیف کرده است. بسیاری از مدیران مناطق آزاد پروازی و منصوباتی‌اند و کمتر مدیری برای مدت طولانی در یک منطقه باقی می‌ماند.
شرکت‌های سوری و ناکارآمدی معافیت‌ها
ساختار ناکارآمد این مناطق همچنین باعث گسترش شرکت‌های سوری شده است؛ شرکت‌هایی که صرفاً برای استفاده از معافیت‌های مالیاتی تأسیس می‌شوند اما فعالیت واقعی‌شان در سرزمین اصلی انجام می‌گیرد. علاوه بر آن، وعده حذف مالیات بر ارزش افزوده در مناطق آزاد هنوز محقق نشده و این موضوع نارضایتی سرمایه‌گذاران را به دنبال داشته است.
راهکارها: بازنگری در ساختار و مقابله با فساد
برای کاهش قاچاق کالا در مناطق آزاد و ارتقای جایگاه این مناطق در اقتصاد ملی، باید اصلاحات جدی صورت گیرد. ثبات مدیریتی، مقابله با شرکت‌های سوری، شفاف‌سازی قوانین، و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود وضعیت مناطق آزاد منجر شود.
