مقایسه عملکرد مناطق آزاد ایران با سایر مناطق آزاد جهان
آمارها نشان میدهد عملکرد مناطق آزاد ایران در مقایسه با سایر مناطق آزاد موفق جهان و همچنین در مقایسه با شاخصهای عملکردی سرزمین اصلی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و فاصله زیادی با اهداف تعیین شده دارند.
سهم این مناطق از صادرات غیرنفتی کشور با (لحاظ صادرات خدمات) حدود ۱ درصد، از میزان تولید حدود ۱ درصد، از تعداد واحدهای تولیدی فعال کمتر از ۳ درصد از جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی حدود ۱۰ درصد و از اشتغالزایی کل کشور حدود ۴ درصد است. میزان واردات کالا از طریق مناطق آزاد نیز حدود ۲ برابر صادرات کالا از این مناطق به خارج از کشور است.
شایان ذکر است وسعت مناطق آزاد بیش از ۳ برابر وسعت شهرکها و نواحی صنعتی کشور بوده، اما میزان اشتغال در شهرکهای صنعتی بیش از ۳ برابر اشتغال در مناطق آزاد کشور است. عدم تحقق اهداف در مناطق آزاد ریشه در عوامل متعددی دارد که مهمترین آنها عبارت است از: ۱. اعطای غیرهدفمند معافیتها و امتیازات 2. وابستگی منابع درآمدی مناطق آزاد به واردات و فروش زمین 3. نبود زیر ساخت های متناسب با اهداف مولد 4. تعیین نامناسب وسعت و مکان یابی غیر دقیق مناطق آزاد و ۵. عدم تمرکز مناطق آزاد بر وظایف تخصصی.
متن لایحه منطقه آزاد تجاری صنعتی سرخس و مازندران
متن لایحه ایجاد منطقه آزاد تجاری صنعتی سرخس و مازندران به شرح زیر است:
ماده واحده – به دولت اجازه داده میشود در استان خراسان رضوی (سرخس) و استان مازندران در محدوده به شرح نقشه پیوست، منطقه آزاد تجاری – صنعتی ایجاد نماید.
تبصره -منطقه آزاد تجاری – صنعتی یادشده بر اساس قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران- مصوب ۱۳۷۲- با اصلاحات بعدی آن اداره خواهد شد.
مروری اجمالی بر پیشینه و سوابق قانونی
براساس ماده (23) برنامه پنج ساله ششم توسعه، ایجاد هرگونه مناطق آزاد جدید منوط به تأمین زیرساخت و اخذ مجوزهای مربوطه از قبیل تأییدیه زیست محیطی، نظامی و امنیتی میباشد. مطابق نامه ستاد کل نیروهای مسلح، هیچ تأییدیه ای به منظور ایجاد مناطق آزاد سرخس و دوغارون صادر نشده است.
دولت سیزدهم سه لایحه مجزا به منظور ایجاد منطقه آزاد تجاری-صنعتی سرخس منطقه آزاد تجاری صنعتی دوغارون و منطقه آزاد تجاری صنعتی مازندران ارائه کرد که در تاریخ 29/03/1401 اعلام وصول شد. در لایحه قبلی منطقه آزاد سرخس دوغارون به عنوان یک منطقه پیشنهاد شده بود. متنلایحه نشان میدهد لایحه نسبت به ایرادها و ابهام های شورای نگهبان مغایرت های هیئت عالی نظارت و اصالحات کمیسیون اقتصادی مجلس در جلسه ،16/06/1400 بی توجه بوده و هیچ اصلاحی به منظور رفع ابهام ها در لایحه جدید صورت نگرفته است.
شایان ذکر است با توجه به تعدد لوایح ایجاد و افزایش وسعت مناطق آزاد طرح اصلاح قانون چگونگی مناطق آزاد تجاری صنعتی به منظور سامان بخشی به فرایند ایجاد و فعالیت مناطق آزاد در کمیسیون اقتصادی تدوین و در تاریخ 29/05/1399 توسط هیئت رئیسه مجلس اعلام وصول شد و بررسیهای زیادی در کمیسیون در خصوص این طرح صورت گرفت که البته تاکنون این طرح به تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نرسیده است. در برنامه پیشنهادی وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی نیز ارائه لایحه به منظور اصالح قانون مناطق آزاد مطرح شد که البته هنوز چنین لایحه ای تقدیم مجلس شورای اسالمی نشده است. شایان ذکر است مطابق بند «ز» تبصره «18» قانون بودجه سال ۱۴۰۱ وزیر امور اقتصادی و دارایی مسئول اجرای قوانین مرتبط با حوزه مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی است.
اظهار نظر کارشناسی سرخس
متأسفانه اسناد و مطالعات پشتیبان و طرح توجیهی ایجاد منطقه آزاد سرخس مبتنی بر مزیت نسبی و آمایش سرزمینی، ارائه نشده و در خصوص پشتوانه کارشناسی این پیشنهاد تردید وجود دارد. از سوی دیگر به رغم درخواستهای مکرر به منظور ایجاد و افزایش وسعت مناطق آزاد در کشور برنامه جامع و راهبردی در خصوص تعداد و وسعت مناطق مورد نیاز کشور، مأموریت و جایگاه این مناطق در پیشرفت اقتصادی ایران وجود ندارد.
اظهارنظر کارشناسی مازندران
با توجه به تجربه منطقه آزاد ارس ایجاد مناطق آزاد منفصل و عدم امکان محصور سازی مسیرهای طولانی میان محدوده های پیشنهادی زمینه بروز تخلفاتی از جمله قاچاق کالا را فراهم می کند. بنادر امیرآباد و نوشهر دارای زیرساختهایی در حوزه بندری میباشند اما در خصوص زیر ساختهای حوزه تولید و همچنین زیر ساختهای محدوده چپکرود-میرود ابهام وجود دارد. تأمین زیر ساخت نقش مؤثری در عملکرد مناطق آزاد دارد لکن عدم تأمین مالی به منظور ایجاد زیر ساخت ۷ منطقه مصوب سال ۱۴۰۰ و عدم تکمیل زیرساخت سایر مناطق آزاد فعال، نشان می دهد دولت محترم و سازمانهای مناطق آزاد منابع کافی به منظور تکمیل زیرساخت در مناطق جدید در اختیار ندارند.
جمع بندی و پیشنهاد
با توجه به تعدد درخواستهای ایجاد مناطق آزاد و ویژه فرایند ایجاد مناطق باید ساماندهی و شفاف شود؛ بر این اساس و یا مطالعه مدل ایجاد و توسعه مناطق آزاد موفق پیاده سازی طرح ایجاد پلکانی مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد تجاری صنعتی پیشنهاد میشود که مطابق آن صرفاً شهرکها و نواحی صنعتی که طی چند سال عملکرد موفقی در حوزه جذب سرمایه، تولید و صادرات داشته اند، میتوانند به مناطق ویژه اقتصادی تبدیل شوند
در مجموع یا عنایت به عملکرد مناطق آزاد تجاری صنعتی، قبل از ایجاد مناطق جدید بایستی نسبت به ساماندهی و بهبود مناطق فعلی اقدام شود. همچنین با توجه به عدم ارائه اطاعات و مطالعات پشتیبان به منظور رفع دغدغه شورای محترم نگهبان و بررسی کارشناسی ایجاد منطقه آزاد سرخس و مازندران و همچنین عدم توجه به شروط کمیسیون اقتصادی، تصویب این لایحه مناسب ارزیابی نمی گردد. بر این اساس ایجاد منطقه آزاد سرخس و مازندران تنها پس از اصلاح قوانین و قرایندهای ایجاد مناطق آزاد تأمین زیرساخت، کاهش وسعت محدوده پیشنهادی و همچنین اصلاحاتی از قبیل تأمین شروط کمیسیون اقتصادی ناظر به 1. الزام به محصورسازی و استقرار گمرک2. استقرار و راه اندازی تدریجی 3. الزام دولت به تصویب و ابلاغ طرح جامع 4. محدودیت در خرده فروشی و کالای همراه مسافر، 5. محدودیت تردد خودروی خارجی و 6. ارائه گزارش عملکرد دوره ای، میتواند صورت گیرد.
لینک کوتاه: https://fesadsetiz.ir/7lad
