بی شک یکی از مهمترین اقدامات دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی تحقق عضویت دائمی ایران در پیمان شانگهای است. اقدامی که فرصت مناسبی را در اختیار دولت قرار داده است تا روابط خود را با شرق گسترش داده و در مبادلات بیش از ۹ میلیارد دلاری خود با کشورهای عضو این پیمان، سهم خود را افزایش دهد.
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان به عنوان میزبان اجلاس سازمان همکاری شانگهای که در سمرقند ازبکستان در روز چهارشنبه ۲۳ شهریور برگزار شد، عضویت کامل ایران در این پیمان را اعلام کرد. با توجه به اینکه یکی از محور‌های مطرح شده در این اجلاس ایجاد پول واحد شانگهای و همکاری اعضای شانگهای در خنثی سازی تحریم‌ها است، این اقدام از اهمیت بالایی برخوردار است.
انتقال قدرت از غرب به شرق در ادبیات آینده پژوهی
انتقال قدرت از شرق به غرب مسئله‌‌ای است که از سال‌های گذشته تا به امروز توسط آینده‌پژوهان و دانشمندان علوم اجتماعی مطرح شده است و هر روز شاهد نشانه‌های آن در تحولات سیاسی و منطقه‌ای هستیم. از جمله آنها گسترش و توسعه سازمان‌های همکاری بین کشورها در شرق و کاهش نفوذ و قدرت آمریکا در کشورهای شرقی است. بنابراین با ورود بازیگران جدید به عرصه اقتصاد جهانی، تضعیف موقعیت اقتصاد رهبری کننده و جابجایی در قدرت سیاسی-امنیتی تغییراتی اساسی در نظام حکمرانی اقتصادی جهانی به وجود می‌آید.
بری بوزان نظریه‌پرداز مطرح مطالعات استراتژیک امنیتی سه سناریو را در افول حکمرانی آمریکا در نظر می‌گیرد. سناریوی اول اینکه قدرت‌های بزرگ به وجود خواهد آمد و نظام تک قطبی ابرقدرتی رو به تضعیف می‌رود و قدرت‌های بزرگ شکل خواهد گرفت. در سناریوی دوم چند ابر قدرت شکل خواهد گرفت و قدرت‌های بزرگی در کنار این ابر قدرت‌ها وجود خواهد داشت و در سناریوی سوم جهان هیچ ابرقدرتی نخواهد داشت و در عوض دارای چندین قدرت بزرگ منطقه‌ای است. بنظر بوزان تا سال ۲۰۵۰ احتمالا سناریوی سوم محقق خواهد شد و با شکل گیری قدرت‌های منطقه ای همچون هند، ایران، ترکیه، برزیل، آرژانتین و آفریقای جنوبی نظم کلی جهانی برآیند تلاقی منافع قدرت‌های مرکزی و قدرت‌های کوچکتر و قطبی منطقه‌ای خواهد بود.
به گفته داریوش صفرزاده کارشناس بین الملل، جغرافیای سیاسی دنیا شاهد تخلیه آرام پتانسیل قدرت از منطقه آتلانتیک یعنی آمریکا و اروپای غربی، به سمت منطقه آسیا، خواهد بود. چین، روسیه، هند و ایران مرکزیت اصلی این روند پیشرو در این منطقه را عهده دار خواهند بود. ۴۰ میلیون کیلومتر مربع مساحت اعضای شانگهای است، ۶ هزار میلیارد دلار برابر آمار ۲۰۲۰ حجم تجارت خارجی اعضای شانگهای است.
سهم ۲۵درصدی اعضای شانگهای از GDP
حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند متنوع ترین آثار مثبت را داشته باشد. ایران به عنوان یک کشور با سیستم حمل و نقل توسعه یافته به عنوان منبع انرژی برای اعضای سازمان همکاری شانگهای از نظر اقتصادی سودمند است.
کشورهای عضو این پیمان حدود ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان (GDP) را تشکیل می‌دهند که بالغ بر ۲۰ تریلیون دلار آمریکا است و بیش از ۱۳ برابر از زمان تشکیل آن افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۱ ارزش تجارت ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به بیش از ۳۷ میلیارد دلار رسید که حدود ۳۰ درصد از کل تجارت خارجی ایران را تشکیل می‌دهد.
این تغییر جایگاه می تواند نقطه آغاز استراتژی عملگرایانه نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باشد. از طرفی کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای مجموعا بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، عملا موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.
منطقه شانگهای بازار مصرف خیلی بزرگی به ویژه برای تولیدات ایرانی‌ها دارد ، در کنار آن بحث کریدور‌های حمل و نقلی است، موقعیت راهبردی کشور ما ایجاب می‌کند که توجه ویژه‌ای را باید به ایران داشته باشند.
تجارت بدون دلار و یورو
یکی از حربه‌های آمریکا برای اعمال تحریم علیه کشورها به موضوع مبادلات آنها از طریق دلار ارتباط پیدا می‌کند. حذف دلار و یورو در مبادلات از مهمترین اقدامات در برابر فشار تحریم‌ها به شمار می‌رود و به عبارتی باعث خنثی سازی تحریم‌ها می‌شود که تجارت بر پایه پول‌های ملی، تجارت منهای دلار و یورو نیز یکی از اساسنامه‌های اصلی سازمان شانگهای است.
حجم تجارت ایران و کشورهای عضو شانگهای در یکسال گذشته بیش از ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده و پیشنهاد واحد پولی مشترک میان اعضا در حال بررسی است که با نهایی شدن آن، اثرگذاری سوئیفت و تحریم‌های بانکی کمتر خواهد شد و همچنین نقش مستقیم دلار در مبادلات ایران با کشورهای عضو پیمان شانگهای از بین خواهد رفت.
در این میان کشورهای عضو پیمان شانگهای نیز اقداماتی را انجام داده اند که در آخرین آنها در دیدار دوجانبه میان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، توافق شد که هزینه ۲۵ درصد از گاز صادراتی روسیه به ترکیه با روبل (واحد پول ملی روسیه) پرداخت شود.
حذف دلار با پول واحد اعضای پیمان شانگهای
به گفته مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه، ایران یک ماه و نیم پیش به عنوان عضو ناظر در نامه‌ای به سازمان همکاری شانگهای پیشنهاد داده است تا پول واحدی را میان اعضا تعریف کند.
وی افزود: اگر این ایده عملیاتی شود می‌تواند مسائل تجاری میان کشورهای عضو پیمان شانگهای و کشورهای قدرتمندی همچون چین، هند، پاکستان و روسیه را حل کند.
به گزارش رسانه چینی سی جی تی ان چین، برای ایران و روسیه این پول واحد مزایایی دارد، دو کشور می توانند تحریم های غیرقانونی غرب را به منظور تجارت آزادانه تر با کشورهای شریک سازمان همکاری شانگهای حنثی کنند.
این رسانه در این گزارش افزوده است: زمان آن فرا رسیده است که یک واحد پولی مشترک برای منطقه در برابر استیلای دلار و اقدامات غیرقانونی آمریکا و غرب در زمینه تسلیح سیستم های مالی جهانی متناسب با منافع ژئوپولیتیک و ژئواکونومیک شان ایجاد شود.
جهان دیگر نمی تواند گروگان یک سیستم مالی تبعیض آمیز باشد که به تداوم نظم اقتصادی تحت رهبری دلار آمریکا کمک می کند.
بزرگترین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی جهان در یک قاب
بزرگترین تولید کنندگان انرژی جهان، از جمله ایران و روسیه عضو اتحادیه شانگهای هستند و بزرگترین مصرف کنندگان انرژی جهان مانند چین و هند نیز عضو اتحادیه هستند. باید ساز و کاری برای همکاری‌های پایدار در حوزه امنیت انرژی تعریف شود. همچنین در سایر حوزه‌های انرژی که امکان مبادلات پایدار انرژی وجود دارد باید این مبادلات و مسئله تامین انرژی امن و پایدار تقویت شود.
ایران دارای جایگاه پنجم نفت و دوم گاز جهان است. این کشور توسعه یافته ترین شبکه راه آهن و بزرگراه را در منطقه دارد که با اکثر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در ارتباط است. از نظر استراتژیک نیز ایران موقعیت جغرافیایی مهمی داشته و از طریق خلیج فارس به بازارهای جهانی و منطقه میادین نفت و گاز و از طریق خزر به کشورهای آسیای مرکزی و به ماوراء قفقاز دسترسی دارد.
فرصت صادرات به بازار کشورهای پیمان شانگهای
به گفته پیمان پاک در ۵ ماه نخست امسال، رشد قابل توجهی در خصوص صادرات کالا با کشورهای عضو شانگهای داشتیم. اگر آمار ۹ میلیارد دلار صادرات به اعضای شانگهای را فقط در ۵ ماه اول ۱۴۰۱ با سال ۹۸ مقایسه کنیم، در حال حاضر دو برابر افزایش داشتیم. این نشان می‌دهد که دیپلماسی، پیگیری، عزم و اراده برای توسعه و تعاملات تجاری با کشورهای مستقل و استفاده از ظرفیت‌های خوبی که سازمان‌های منطقه‌ای در اختیارمان می‌گذارد، آثار خوبی برای کشور دارد.
این مسئله می‌تواند فرصت خوبی برای کشورمان فراهم کند. تجارت غیر نفتی ایران با چین امسال ۵ میلیارد دلار صادرات و ۵ میلیارد دلار نیز واردات به ایران بود و همچنین تجارت کشورمان با هند نیز حدود ۲ میلیارد دلار و با روسیه به بیش از ۱ میلیارد دلار رسیده است که در مجموع عدد خوبی است و در ادامه می‌تواند گسترش یابد.
ایران منطقه ترانزیتی اعضای پیمان شانگهای
یکی از بهره‌های پیمان شانگهای ترانزیت است. با وارد شدن ایران به پیمان شانگهای یک پتانسیل قوی ایجاد می‌شود. به طور مثال چین می‌تواند کالاهایش از طریق چابهار به منطقه و اروپا ارسال کند و هند نیز با کمک ما می‌تواند دسترسی آسان تری به بازار منطقه داشته باشد. همچنین در مسأله انرژی فقط فروش نیست بلکه ورود خدمات فنی مهندسی کشورمان است که می‌تواند فرصت دائمی و دراز مدت برای ما باشد که باعث افزایش صادرات شود.
در ملاقات شانگهای، رئیس جمهور ازبکستان در جلسه پیشنهادی داد که امسال مؤسسات مناطق آزاد اعضاء و کشورهای ناظر جلسه تشکیل شود که این موضوع هم امتیازاتی برای کشورمان دارد.
در همین باره پیمان پاک رئیس سازمان توسعه تجارت تاکید کرد: ما کریدور شمال-جنوب را داریم و در چند ماه اخیر بر آن تمرکز کردیم و ظرفیت‌های ترانزیتی را توسعه دادیم، اما حجم کار وسیع است و نیازمند مشارکت اعضای شانگهای است همچنین در حوزه شرق-غرب صحبت‌های جدی با کشور چین مطرح شد تا این ظرفیت‌ها را توسعه دهیم.
بیمه قرارداد تجاری در بین کشورهای عضو شانگهای
از سوی دیگر، یکی از مسائل مهم در تجارت بین‌الملل ضمانت نامه‌های بانکی و تجاری است که با توجه به تحریم‌ها کشور ما در تامین اینگونه ضمانت‌نامه‌ها با مشکلاتی مواجه است. با ایجاد قابلیت بیمه قرارداد‌های تجاری برای ایران نیاز به اسناد بانکی کاهش یافته و این مشکل برطرف می‌شود.
به گفته پیمان پاک یکی از موضوعات مهمی که در این اجلاس روی آن تمرکز کرده‌ایم، بحث مسائل حقوقی و بحث‌های ضمانتی است. در این راستا بیمه‌های خودمان را فعال کردیم و به تازگی بزرگترین قرارداد بیمه تجاری را بین صندوق ضمانت صادرات ایران و بیمه‌های روسیه امضا کردیم همچنین دوماه قبل نیز قرادادی با قزاقستان برای جایگزینی بیمه قراداد‌های تجاری به جای اعتبار اسناد بانکی امضا شد و در حال مذاکره با برخی از کشورهای دیگر هستیم.
