آیا ارز ذخیره R۵ بریکس در راه هست؟| دلارزدایی ستونی از نظم نوین جهان

۱۴۰۱-۱۱-۱۸

خواندن این مطلب ۵ دقیقه زمان میبرد

در دنیای چند قطبی کنونی، عوامل اقتصادی و نظامی در تضمین حاکمیت کشورها تعیین کننده هستند. به نظر می‌رسد روسیه و چین این موضوع را بسیار جدی می‌گیرند و متعهد به دلارزدایی از اقتصاد خود و توسعه شتابان سلاح‌های مافوق صوت هستند.

در مرحله گذار از نظم جهانی تک قطبی به نظم چندقطبی، نیازمند مشاهده دقیق تحولات است. تجزیه و تحلیل اقدامات دو قدرت جهانی، چین و روسیه، در دفاع و تحکیم حاکمیت خود در بلندمدت بسیار مهم است.

با رصد تصمیمات این دو کشور در سال‌های اخیر، می‌توان به استراتژی دوگانه پی‌برد. یکی اقتصادی است و دیگری صرفا نظامی. رابطه ویژه بین مسکو و پکن با تجربه مشترک فشار واشنگتن در ۲۵ سال گذشته شکل گرفته و ماموریت مشترک آنها اکنون مهار قدرت امپریالیستی ایالات متحده و گذار به نظام چندقطبی با حداقل سه قدرت جهانی که نقش عمده‌ای در روابط بین الملل ایفا می‌کنند.

بحران مالی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ نشان داد که سیستم بانکی غربی آنقدر که تصور می‌شود باثبات نیست. بسیاری از کشورها، از جمله کشورهای بزرگ در حال توسعه، برای یافتن رویه‌های دیگر برای تجارت و سرمایه گذاری تعجیل کردند. تأسیس بریکس توسط برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، نمونه‌ای از این فوریت بود. همچنین، ایالات متحده به عنوان بخشی از جنگ ترکیبی خود از قدرت دلاری خود برای تحریم استفاده کرده است و بیش از ۳۰ کشور از ایران گرفته تا ونزوئلا، به دنبال جایگزینی برای سیستم مالی تحت سلطه آمریکا برای انجام تجارت عادی هستند.

هنگامی که ایالات متحده در سال ۲۰۱۴ روسیه را تحریم کرد و در سال ۲۰۱۸ جنگ تجاری خود را علیه چین تعمیق بخشید، این دو قدرت بر اساس فرآیندهای تجارت بدون دلار که سایر کشورهای تحریم شده از قبل شروع به شکل گیری کرده بودند، تسریع کردند. در آن زمان، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای دلارزدایی از تجارت نفت مسکو با عجله شروع به کاهش دارایی‌های دلار خود و حفظ دارایی‌های خود به طلا و سایر ارزها کرد. در سال ۲۰۱۵، ۹۰ درصد تجارت دوجانبه بین چین و روسیه به دلار انجام شد، اما این رقم تا سال ۲۰۲۰ به زیر ۵۰ درصد رسید.

پروژه ارزی بریکس

یکی از نکات کلیدی در نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس، سوئیس، زمانی بود که محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی، در پانل » تحول عربستان سعودی» به صراحت اعلام کرد که ریاض «تجارت با ارزهای غیر از دلار آمریکا را بررسی می‌کند.». اکنون این پرسش مطرح می شود که آیا بالاخره پترویوان در دسترس خواهد بود یا خیر؟ اما الجدان عاقلانه اظهار داشت: ما از رابطه بسیار استراتژیک با چین استقابل می‌کنیم و از همان رابطه استراتژیک با سایر کشورها از جمله ایالات متحده برخورداریم و می‌خواهیم آن را با اروپا و سایر کشورها توسعه دهیم.”

در کنار این اظهارات، اخیرا بانک‌های مرکزی ایران و روسیه در حال بررسی پذیرش ارزهای دیجیتال برای تسویه تجارت خارجی بعنوان جایگزین دلار آمریکا هستند. همچنین این دو کشور بیشتر از ریال-روبل برای تجارت دوجانبه بهره می‌برند. به باور پپه اسکوبار، کارشناس اقتصادی، موضوع جذاب این است که این ارز دیجیتال با پشتوانه طلا به ویژه در منطقه ویژه اقتصادی آستاراخان در دریای خزر موثر خواهد بود. آستاراخان بندر کلیدی روسیه است که در کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال جنوب (INTSC) حضور دارد و محموله‌های روسیه را که در سراسر ایران با کشتی‌های تجاری تا غرب آسیا، آفریقا، اقیانوس هند و آسیای جنوبی ارسال می‌کنند را تسهیل می‌کند.

موفقیت INSTC تا حد زیادی به این بستگی دارد که آیا تعداد زیادی از کشورهای آسیایی، غرب آسیا و آفریقا از اعمال تحریم‌های دیکته شده ایالات متحده علیه روسیه و ایران خودداری می‌کنند یا خیر. در حال حاضر، بیشتر صادرات انرژی و محصولات کشاورزی است و شرکت‌های ایرانی سومین واردکننده غلات روسیه هستند. البته مبادله توربین‌ها، پلیمرها، تجهیزات پزشکی و قطعات خودرو در دستور کار است و تنها بخش روسیه و ایران از INSTC یک تجارت ۲۵ میلیارد دلاری را شامل می‌شود.

همچنین خرید سالانه نفت خام روسیه توسط هند به میزان ۳۳ افزایش یافته بوده بطوریکه هند سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان است. در ماه دسامبر، ۱.۲ میلیون بشکه نفت از روسیه دریافت کرد که برای چندین ماه جلوتر از عراق و عربستان سعودی به عنوان بزرگترین تامین کننده دهلی قرار گرفته است.

همچنین آفریقای جنوبی ریاست دوره‌ای بریکس در سال جاری را بر عهده دارد و امسال احتمالا با نامزدهای برای پیوستن از الجزایر، ایران و آرژانتین گرفته تا ترکیه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، بریکس پلاس گسترش خواهد یافت. نالدی پاندور، وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی به تازگی تایید کرده است که بریکس به دنبال یافتن راهی برای دور زدن دلار آمریکا و در نتیجه ایجاد سیستم پرداخت عادلانه‌تری است. البته از مدت‌ها پیش یاروسلاو لیسوولیک، رئیس بخش سرمایه‌گذاری Sberbank روسیه از طرفداران ادغام نزدیک‌تر بریکس و پذیرش ارز ذخیره بریکس بوده است.

ایده اولیه این سبد ارزی شبیه به مدل حق برداشت ویژه (SDR) بوده که از ارزهای ملی اعضای بریکس تشکیل شده است. به باور لیسوولیک انتخاب ارزهای ملی BRICS را منطقی می‌داند چون این ارزها در بین بازارهای نوظهور از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. نام ارز ذخیره جدید – R۵ – بر اساس حروف اول ارزهای BRICS هست که همگی با حرف R شروع می‌شوند (رئال، روبل، روپیه، رنمینبی، رند).

بنابراین BRICS در حال حاضر بستر مناسب برای مذاکرات سطح بالا در سال ۲۰۲۳ دارد. همانطور که Lissovolik اعلام می‌کند، در درازمدت، ارز R۵ می‌تواند نقش تسویه و پرداخت و همچنین ذخیره ارزش/ذخایر را برای بانک‌های مرکزی اقتصادهای بازار نوظهور داشته باشد. نامزدهای بالقوه‌ای که می‌توانند بخشی از سبد ارز R۵ شوند عبارتند از دلار سنگاپور و درهم امارات. همچنین Lissovolik معتقد است که پروژه R۵ می‌تواند به یکی از مهم‌ترین کمک‌های بازارهای نوظهور در ایجاد یک سیستم مالی بین المللی امن‌تر تبدیل شود.

البته ایالات متحده با تحرکات بزرگ جامعه جهانی برای دلارزدایی از اقتصاد خود مواجه است. وضعیت ذخیره دلار آمریکا در نهایت به پایان خواهد رسید، اما نه به این زودی. باید توجه داشت که این تلاش‌ها نه از سوی قدرت‌های بزرگی مانند روسیه و چین که فعالانه تلاش می‌کنند خود را از شر چالش‌های متعدد آن رها کنند، بلکه کشورهایی با اقتصادهای کوچکتر در منطقه آسیای جنوب شرقی شامل سنگاپور، مالزی، اندونزی، کامبوج، تایلند و لائوس نیز در این راستا گام بر می‌دارند. اندیشکده جهانی، بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی (CEIP) مقاله‌ای را در ۲۲ آگوست ۲۰۲۲ درباره کاهش نفوذ دلار آمریکا در آسیای جنوب شرقی منتشر و آنچه بین چین و چندین کشور آسیای جنوب شرقی در حال وقوع است را بیان کرد.

بانک مرکزی چین، ترتیبات جدید را راه‌اندازی کرد که می‌تواند با استفاده از رنمینبی تأمین مالی شود و بانک‌های مرکزی شرکت‌کننده در زمان‌های نیاز از آن بهره‌برداری کنند. سه بانک از پنج بانک مرکزی شرکت‌کننده، بانک‌های سنگاپور، مالزی و اندونزی هستند که هر کدام اخیراً توافق‌نامه‌هایی را با بانک چین امضاء کرده‌اند که تلویحاً با هدف کاهش استفاده از دلار در پرداخت‌های فرامرزی انجام شده است. همچنین سیاستگذاران تایلند، لائوس، کامبوج و میانمار همه تلاش‌های خود را برای کاهش مصرف دلار اعلام کردند.

به باور کارشناسان، سلطه دلار آمریکا در بازار جهانی در آینده‌ای قابل پیش بینی به پایان خواهد رسید. جهان یک واقعیت اقتصادی جایگزین را تجربه خواهد کرد که پویایی ایالات متحده و قدرت‌های غربی را تغییر می‌دهد. ایالات متحده دیگر نمی‌تواند مانند زمان اوج نظام تک قطبی یعنی بلافاصله پس از پایان جنگ سرد، اراده خود را بر دیگران تحمیل کند، زیرا قدرت‌های بزرگ چندقطبی در حال ظهور مانند هند، روسیه و چسن از پذیرش یکجانبه در مورد موضوعاتی که به نظر آنها برخلاف منافع ملی است، امتناع می‌ورزند.