ریسک در کمین گمرک
به گزارش قرارگاه ملی مبارزه با مفاسد اقتصادی، در دنیای پویای تجارت بین‌الملل، گمرک‌ها نقشی حیاتی در تسهیل مبادلات و حفظ امنیت مرزها ایفا می‌کنند. اما این نقش مهم با چالش‌های متعددی از جمله ریسک‌های گوناگون همراه است. یادداشت پیش رو به بررسی اهمیت و لزوم به‌کارگیری ابزار مدیریت ریسک در گمرکات ایران می‌پردازد، با این هدف که با بهره‌گیری از تجربیات کشورهای پیشرو و اتخاذ رویکردی هوشمندانه، گمرک ایران را به سازمانی کارآمد، امن و تسهیل‌گر تجارت تبدیل کند. آیا گمرک ایران آماده تحول است؟
گمرک، قلب تپنده تجارت: چرا مدیریت ریسک حیاتی است؟
گمرک‌ها به عنوان دروازه‌های اصلی تجارت بین‌المللی، نقشی حیاتی در تسهیل مبادلات تجاری کشورها ایفا می‌کنند. در ایران نیز، گمرکات با مدیریت صحیح و کارآمد، می‌توانند به رونق اقتصادی و توسعه تجارت کمک شایانی نمایند. با این حال، پیچیدگی‌های روزافزون تجارت جهانی و ظهور چالش‌های جدید، لزوم بهره‌گیری از ابزارهای نوین مدیریتی را بیش از پیش نمایان ساخته است. یکی از این ابزارها که تاثیر بسزایی در تسهیل تجارت و ارتقاء امنیت گمرکات دارد، “مدیریت ریسک” است. استفاده از این رویکرد نه تنها می‌تواند فرآیندهای گمرکی را ساده‌تر و سریع‌تر کند، بلکه با شناسایی و کنترل به موقع خطرات احتمالی، از بروز مشکلات جدی جلوگیری می‌کند. در این یادداشت، ضمن بررسی ابعاد مختلف مدیریت ریسک در گمرکات ایران، به اهمیت و ضرورت پیاده‌سازی این ابزار حیاتی خواهیم پرداخت.
ریسک در کمین: از تاریخچه تا تجربیات جهانی
مدیریت ریسک، به زبان ساده، فرایندی است نظام‌مند برای شناسایی، ارزیابی، و کنترل ریسک‌ها یا خطراتی که ممکن است یک سازمان یا فعالیت را تحت تأثیر قرار دهند. در واقع، این ابزار به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با پیش‌بینی و مدیریت فعالانه ریسک‌ها، از وقوع بحران‌ها جلوگیری کرده و به اهداف خود دست یابند. تاریخچه مدیریت ریسک به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد، اما کاربرد آن به شکل امروزی و نظام‌مند، عمدتاً از اواسط قرن بیستم و با توسعه صنایع و تجارت بین‌المللی آغاز شد. امروزه، بسیاری از کشورها به اهمیت این ابزار پی برده‌اند و با به‌کارگیری آن در بخش‌های مختلف، از جمله گمرکات، توانسته‌اند به نتایج چشمگیری دست یابند.
به عنوان مثال، کشورهایی مانند کانادا، استرالیا، و سنگاپور با اجرای موفقیت‌آمیز سیستم‌های مدیریت ریسک در گمرکات خود، توانسته‌اند ضمن تسریع فرآیندهای گمرکی، امنیت مرزهای خود را نیز به میزان قابل توجهی ارتقا دهند. تجربه این کشورها نشان می‌دهد که استفاده از رویکردهای پیشرفته مدیریت ریسک، می‌تواند به کاهش زمان ترخیص کالا، کاهش هزینه‌ها، و افزایش شفافیت و پاسخگویی منجر شود.
ابعاد پنهان ریسک: نگاهی عمیق به مدیریت خطر
مدیریت ریسک در گمرکات، ابعاد گوناگونی دارد که هر یک از آن‌ها نقش مهمی در کارایی و اثربخشی این ابزار ایفا می‌کنند. یکی از ابعاد کلیدی، شناسایی ریسک است؛ به این معنا که گمرک باید بتواند انواع مختلف ریسک‌های مرتبط با فعالیت‌های خود را شناسایی کند. این ریسک‌ها می‌توانند شامل قاچاق کالا، تخلفات گمرکی، ورود کالاهای غیراستاندارد، و حتی تهدیدات امنیتی باشند. پس از شناسایی، مرحله ارزیابی ریسک قرار دارد که در آن احتمال وقوع هر ریسک و میزان تاثیر آن بر سازمان گمرک سنجیده می‌شود. این ارزیابی به گمرک کمک می‌کند تا منابع و تلاش‌های خود را به طور مؤثرتری به سمت ریسک‌های مهم‌تر هدایت کند.
مرحله بعدی، کنترل ریسک است؛ یعنی تعیین و اجرای اقدامات لازم برای کاهش یا حذف ریسک‌های شناسایی‌شده. این اقدامات می‌توانند شامل افزایش بازرسی‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین، آموزش کارکنان، و همکاری با سایر سازمان‌ها باشد. علاوه بر این‌ها، پایش و بازنگری مداوم سیستم مدیریت ریسک نیز ضروری است تا اطمینان حاصل شود که این سیستم همچنان اثربخش است و با تغییر شرایط، به‌روزرسانی می‌شود. در نهایت، ارتباطات و گزارش‌دهی مناسب نیز جزء ابعاد مهم مدیریت ریسک است که به اشتراک‌گذاری اطلاعات و تجربیات کمک می‌کند و زمینه را برای بهبود مستمر سیستم فراهم می‌سازد.
گمرک ایران در مسیر تحول: چگونه از ابزار مدیریت ریسک استفاده کنیم؟
استفاده از ابزار مدیریت ریسک در گمرکات ایران نیازمند یک رویکرد سیستماتیک و جامع است. گام اول، ایجاد یک چارچوب سازمانی برای مدیریت ریسک است. این چارچوب باید شامل تعیین مسئولیت‌ها، تدوین سیاست‌ها و دستورالعمل‌ها، و تخصیص منابع لازم باشد.
در مرحله بعد، گمرک باید به شناسایی دقیق ریسک‌های موجود بپردازد. این کار می‌تواند از طریق بررسی داده‌های گمرکی، مصاحبه با کارشناسان، و استفاده از ابزارهای تحلیل ریسک انجام شود. پس از شناسایی، لازم است ریسک‌ها اولویت‌بندی شوند بر اساس احتمال وقوع و میزان تأثیر آن‌ها. این اولویت‌بندی به گمرک کمک می‌کند تا منابع خود را به صورت بهینه‌تر تخصیص دهد.
مرحله بعدی، طراحی و اجرای اقدامات کنترلی است که متناسب با هر ریسک باید تعیین شود. این اقدامات ممکن است شامل افزایش بازرسی‌های فیزیکی، استفاده از فناوری‌های اسکن و تصویربرداری، ایجاد سیستم‌های هشداردهنده، و افزایش همکاری با سایر سازمان‌ها باشد. در نهایت، پایش مستمر و ارزیابی اثربخشی سیستم مدیریت ریسک ضروری است. گمرک باید به طور منظم عملکرد سیستم را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، اصلاحات لازم را اعمال کند. همچنین، آموزش مداوم کارکنان در زمینه مدیریت ریسک و به‌روزرسانی دانش و مهارت‌های آن‌ها نیز نقش مهمی در موفقیت این ابزار ایفا می‌کند.
فرصت‌ها و چالش‌ها: به سوی گمرک هوشمند
به طور خلاصه، مدیریت ریسک نه تنها یک ضرورت بلکه یک ابزار کلیدی برای بهبود عملکرد گمرکات ایران و تسهیل تجارت است. با به‌کارگیری صحیح این ابزار، گمرک می‌تواند ریسک‌های مرتبط با فعالیت‌های خود را به‌طور مؤثری شناسایی، ارزیابی و کنترل کرده و از این طریق، ضمن افزایش امنیت مرزها، زمان ترخیص کالا را نیز به میزان قابل توجهی کاهش دهد. همچنین، مدیریت ریسک به شفافیت و پاسخگویی بیشتر در فرآیندهای گمرکی کمک کرده و زمینه را برای جلب اعتماد فعالان اقتصادی فراهم می‌سازد. با این حال، پیاده‌سازی موفق مدیریت ریسک نیازمند عزم و اراده جدی، سرمایه‌گذاری مناسب، و همکاری همه ذی‌نفعان است. چالش اصلی این است که چگونه می‌توانیم با استفاده از این ابزار، گمرک ایران را به یک سازمان هوشمند، کارآمد و پاسخگو تبدیل کنیم که همزمان با حفظ امنیت مرزها، تسهیل‌گر تجارت و توسعه اقتصادی باشد
نویسنده:
محمد جواد فرجی
بازنشر در رسانه ها:
