توسعه مناطق آزاد تجاری ، فرصت‌ها و تهدیدها
منطقه آزاد تجاری قلمرو معینی از جغرافیای کشور است که غالباً در محدوده داخل یک بندر یا در مجاورت آن قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته شده است.
در این مناطق می‌توان کالاها را بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی صادر یا وارد کرد و آنها برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بسته بندی و مجدداً صادر کرد.
منطقه ویژه اقتصادی ، یک منطقه جغرافیایی محدود و معمولاً از لحاظ فیزیکی محافظت شده است که دارای مدیریت واحد می‌باشد و مشمول مزایایی بر اساس مکان فیزیکی داخل منطقه و منطقه گمرکی مجزا (مزایای بدون عوارض گمرکی) است.
مهمترین اهداف ایجاد مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه اقتصادی
– جذب سرمایه‌های خارجی در بخش‌های مولد
– ایجاد فرصت‌های اشتغال
– افزایش ارزش افزوده‌ی بخش‌های اقتصاد به ویژه صنعت
– کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و آشنایی با تجارت خارجی
– گسترش صادرات
– افزایش کارایی اقتصادی
– افزایش درآمد کشور ناشی از فعالیت‌های خدماتی (حمل و نقل ، بیمه ، توریسم ، بارگیری و…)
– کمک به ورود کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای با شرایط و قیمت مناسب‌تر
– افزایش تراز تجاری
– افزایش سرمایه گذاری داخلی و ایجاد اشتغال
– افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی
– صادرات غیر نفتی
– انتقال فناوری‌های پیشرفته
– گسترش و تسهیل تولید
– صادرات کالا و خدمات
– تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج
2- سابقه شکل گیری مناطق آزاد تجاری و ویژه صنعتی در جمهوری اسلامی ایران
طبق تکلیف مقرر در تبصره‌ی 19 قانون برنامه اول توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ( 1368 – 1372 ) به دولت اجازه داده شد که حداکثر در سه نقطه از نقاط مرزی کشور ، مناطق آزاد تجاری – صنعتی تاسیس نماید. در سال پایانی این قانون سه منطقه آزاد قشم ، کیش و چابهار پا به عرصه وجود گذاشتند.
با شکل گیری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در سال 1371 پس از یک دوره فشرده و پرتلاش ، مرحله‌ِی مهم تصویب ( قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران) در شهریور ماه 1372 پشت سر گذاشته شد. بلافاصله نیز هیئت وزیران به استناد اصل 138 قانون اساسی ، اختیارات ناشی از قانون فوق الذکر را به شورایعالی مناطق آزاد تفویض نمود. با تشکیل شورایعالی مناطق آزاد بخش اعظمی از مقررات و آیین نامه‌های اجرایی قانون یاد شده ، در طول سال 1373 تهیه و به تصویب این شورا رسید.
از زمان ابلاغ این قانون تاکنون تشکیل مناطق آزاد تجاری و ویژه صنعتی زیر تصویب شده است.
الف) مناطق آزاد تجاری مصوب
| تاریخ تاسیس | نام منطقه |
| 1369 | منطقه آزاد کیش |
| 1369 | منطقه آزاد قشم |
| 1369 | منطقه آزاد چابهار |
| 1382 | منطقه آزاد ارس |
| 1382 | منطقه آزاد انزلی |
| 1382 | منطقه آزاد اروند |
| 1389 | منطقه آزاد ماکو |
| 1400 | منطقه آزاد بانه – مریوان |
| 1400 | منطقه آزاد قصر شیرین |
| 1400 | منطقه آزاد مهران |
| 1400 | منطقه آزاد اینچه برون |
| 1400 | منطقه آزاد بوشهر |
| 1400 | منطقه آزاد اردبیل |
| 1400 | منطقه آزاد سیستان |
| 1400 | منطقه آزاد شهر فرودگاهیی امام خمینی(ره) |
ب) مناطق ویژه اقتصادی مصوب
| تعداد مناطق ویژه اقتصادی | استان |
| 3 | آذربایجان شرقی |
| 3 | آذربایجان غربی |
| 6 | اردبیل |
| 4 | اصفهان |
| 2 | البرز |
| 1 | ایلام |
| 4 | بوشهر |
| 3 | تهران |
| 6 | خراسان رضوی |
| 1 | خراسان جنوبی |
| 1 | خراسان شمالی |
| 4 | خوزستان |
| 1 | زنجان |
| 2 | سمنان |
| 3 | سیستان و بلوچستان |
| 4 | فارس |
| 1 | قزوین |
| 1 | قم |
| 2 | کردستان |
| 6 | کرمان |
| 2 | کرمانشاه |
| 1 | کهگیلویه و بویراحمد |
| 2 | گلستان |
| 4 | گیلان |
| 3 | لرستان |
| 6 | مازندران |
| 2 | مرکزی |
| 7 | هرمزگان |
| 7 | یزد |
3- فرصت‌ها و تهدیدات مناطق آزاد تجاری
مهمترین فرصت‌های پیش روی مناطق آزاد تجاری عبارتند از :
– جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی (دولتی و خصوصی)
– جذب فناوری‌های پیشرفته صنعتی
– جلوگیری از خام فروشی و تبدیل مواد اولیه به فراورده محصول برای صادرات و تامین بخشی از کالاهای داخلی
– افزایش درآمد ارزی کشور
– توسعه صادرات غیرنفتی
– افزایش تولید و اشتغال در کشور
– تبدیل نقدینگی کشور به سرمایه مولد
مهمترین تهدیدهای پیش رو مناطق آزادعبارتند از :
– سوءاستفاده از این مناطق برای واردات بی‌رویه کالا
– اختلال در تقسیمات کشوری به واسطه انتخاب بخشی از یک شهرستان یا اتصال قسمت‌هایی از چند شهرستان به همدیگر تحت عنوان یک منطقه آزاد و اشکال در مدیریت شهرستان‌ها
– تبدیل مناطق آزاد به پوششی برای بارانداز قاچاق رسمی و سازمان یافته
4- تجزیه و تحلیل
مناطق آزاد تجاری و صنعتی به منظور تسهیل در فعالیت‌های اقتصادی تصویب و ایجاد شده‌اند. اشکال در اسناد فرادستی مرتبط با این مناطق از جمله قوانین ، مدیریت فعالیت‌های اقتصادی را با مشکل و چالش مواجه خواهد نمود. اولین مسئله این مناطق انتخاب بخشی از یک شهرستان به عنوان منطقه آزاد یا اتصال بخش‌هایی از چند شهرستان به همدیگر تحت عنوان یک منطقه آزاد است که دوگانگی مدیریتی را در جغرافیا ایجاد می‌کند. از یک طرف فرماندار مسئول سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و… شهرستان است و از طرفی دیگر رئیس منطقه آزاد هم تشکیلات تقریباً موازی ایجاد می‌کند. بنابراین یک سرزمین با دو مسئول متفاوت با مشکلاتی مواجه می‌شود که فایده اقتصادی محقق نمی‌شود ؛ ضمن آنکه سایر حوزه‌های اجتماعی ، فرهنگی و… نیز دچار اختلال خواهند شد. این وضعیت زمانی تشدید می‌شود که منطقه آزاد از بخش‌های متعلق به دو یا چند شهرستان تشکیل شده است. در این شرایط چند فرماندار و یک رئیس منطقه آزاد با هم تعارض مدیریتی خواهند داشت. شرایط حساس این چالش زمانی است که مسائل امنیتی درگیر منطقه آزاد شود. در این وضعیت تهدیدهای متعددی بروز و ظهور نموده و موجب می‌شوند به طور کلی از فعالیت اقتصادی تهدید به تعطیلی شوند.
مسئله دیگر تبدیل این مناطق به یک محدوده برای واردات بی‌رویه و اساساً قاچاق رسمی کالا به داخل کشور است. اصولاً این مناطق برای واردات مواد اولیه تولید هدفگذاری شده‌اند تا با استفاده از تسهیلات این مناطق کالای ارزان قیمت برای مصرف داخل کشور تولید شود و مازاد آن نیز صادر شود. بنابراین باید تولید کنندگان در این مناطق حضور فعال داشته باشند ، نه یک عده سرمایه‌گذار و دلال اقتصادی.
مسئله سوم مناطق آزاد ورود بدون ویزای اتباع خارجی است. محصور نبودن این مناطق در حال حاضر موجب خواهد شد عملاً کنترل اتباع خارجی ورود به این مناطق که ممکن است به سایر نقاط کشور تردد کنند ، با مشکل مواجه شود. این شرایط مباحث سوء امنیتی را به دنبال خواهد داشت.
5- پیشنهادها
الف) محدوده مناطق آزاد منطبق با تقسیمات کشوری هماهنگ شود. به عبارتی منطقه آزاد یک بخش یا یک شهرستان یا چند شهرستان یا حتی یک استان به صورت کامل تعیین شود.
ب) واردات کالا به مناطق آزاد به مواد اولیه تولید کالاهای مورد نیاز کشور محدود شود.
ج) کارخانجات تولیدی کالاهای مورد نیاز و یا کالاهای مورد تقاضای بازار داخلی و خارجی در مناطق آزاد گسترش و مستقر شوند.
د) از واردات و انبار کالاهایی که مشمول عوارض گمرکی هستند و بخشی از نیاز بازار داخلی می‌باشند ، به مناطق آزاد جلوگیری و در صورت مشاهده ، مشمول کالای قاچاق شوند.
هـ) مدیریت مناطق آزاد و شورای تامین شهرستان‌های در برگیرنده‌ی این مناطق ، یکسان سازی و واحد شود.
و) ساز و کار کنترل تردد اتباع بیگانه متردد به مناطق آزاد برای جلوگیری از مسافرت آنها به سایر نقاط کشور (درصورت لزوم داشتن ویزا) تعریف شود.
نویسنده: محمدجواد فرجی
لینک کوتاه: https://fesadsetiz.ir/j6oy
