نسبت اشتغال ناقص در کل کشور در بهار امسال 9.7 درصد برآورد شده، به عبارت دیگر در نخستین فصل امسال حدود یک دهم شاغلین کشور، دارای اشتغال ناقص بوده اند. اشتغال ناقص به وضعیتی گفته می شود که نیروی کار کمتر از میزان خواست و توانایی خود در طول هفته کار می کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در کل کشور و در مردان شاهد کاهش نسبت اشتغال ناقص در بهار نسبت به زمستان سال گذشته بوده ایم، البته در فصل زمستان به دلیل کاهش فعالیت بخش کشاورزی و رجوع گارگران فصلی به شهر ها عموما شاهد افزایش اشتغال ناقص هستیم که در بهار و تابستان بر طرف می‌شود. با این وجود باز هم نسبت اشتغال ناقص زنان در بهار امسال نسبت به زمستان سال گذشته بالاتر رفته است. درصد اشتغال ناقص زنان به ثبت رسیده در بهار، بالاترین عدد این شاخص در چند فصل گذشته محسوب می‌شود. در دیگر شاخص های بازار کار نیز شاهد آن هستیم که وضعیت زنان به نسبت کل جمعیت چندان مناسب نیست. در این گزارش ابتدا به تعریف و اهمیت شاخص اشتغال ناقص در اقتصاد کلان و سپس به بررسی روند این شاخص در کل کشور، مردان و زنان در چند فصل گذشته پرداخته شده است.
اهمیت اشتغال ناقص در اقتصاد کلان
هر زمان که استفاده از نیروی کار در حد کمتر از بهره‌وری واقعی اش باشد، اشتغال ناقص شکل گرفته است. این پدیده در اقتصاد کلان از اهمیت بالایی برخوردار بوده و دلایل بروز آن می تواند متفاوت باشد همچنین ممکن است در چند حالت متفاوت نمایان شود. بر اساس تعریف ارائه شده از مرکز آمار کسانی شامل وضعیت اشتغال ناقص هستند که حاضر در سر کار یا غایب موقت از کار بوده و به دلایل مختلف کمتر از 44 ساعت در هفته کار کرده و خواهان ساعت کاری بیشتر هستند. رکود اقتصادی از جمله مهم ترین عواملی است که در اقتصاد موجب فراگیری اشتغال ناقص می شود، حتی ممکن است در این برهه ها نرخ بیکاری پایین هم باشد(به دلیل ناامید شدن از پیدا کردن شغل در شرایط رکودی، از جست و جوی کار منصرف شوند) اما کسانی که متقاضی شغل هستند در شغل هایی مشغول به کار هستند که کارایی لازم را ندارند.
اشتغال ناقص یکی از پدیده های رایج اقتصاد کلان در کشور های در حال توسعه است و از نظر مباحث توسعه‌ای این پدیده یکی از دلایل فقر در این کشور هاست. به طور کلی این شاخص حالت‌های متعددی دارد، در حالت نخست چنانچه فرد در شغلی باشد که تخصص آن را ندارد، به عنوان مثال چنانچه یک مهندس عمران راننده تاکسی باشد، یک نوع از اشتغال ناقص محسوب می شود (البته در ایران چنین نیست). حالت دوم زمانی که نیروی کار مایل باشد در هفته بیشتر از مدت زمان کنونی کار کند، این حالت مبنای محاسبه در ایران است. همچنین حالت سوم نیز در وقتی است که کار فرمایان برای اجتناب از برخی مسائل مانند بیمه، از پذیرش کارگران تمام وقت صرف نظر کنند.
نسبت اشتغال ناقص در اقتصاد ایران
از تقسیم جمعیت 15 ساله و بیشتر که دارای شغل ناقص هستند به کل جمعیت دارای شغل، سهم یا نسبت اشتغال ناقص به دست می‌آید. کل جمعیت شاغل کشور در بهار سال جاری 23 میلیون 577 هزار نفر برآورد شده، همچنین کل جمعتی که در بهار امسال دارای اشتغال ناقص بوده اند، 2 میلیون و 282 هزار نفر بوده است. بر این اساس نسبت اشتغال ناقص در ایران در نخستین فصل سال جاری، 9.7 درصد برآورد می شود. این شاخص در فصل مشابه سال گذشته 9.8 درصد بوده است، بر این اساس می توان گفت که این شاخص در بهار امسال تغییر محسوسی نداشته است.
اما در زمستان سال گذشته شاخص اشتغال ناقص 10.7 درصد به ثبت رسیده است، البته این نسبت قابل مقایسه با بهار نیست و نمی‌توان گفت که در بهار این شاخص بهبود یافته، چراکه شاخص های بازار کار بایستی در هر فصل با فصل مشابه‌اش مقایسه شود، از این رو که هر فصل شرایط و ویژگی ها خاص خود را دارد. به عنوان مثال عموما در زمستان ها شاهد افزایش نسبت اشتغال ناقص در کشور هستیم، چراکه در زمستان ها بخش کشاورزی از رونق خارج شده و شاغلین این بخش به اشتغال در بخش های دیگر می‌پردازند و همین امر باعث بالا رفتن اشتغال ناقص می‌شود. به طور کلی در چند سال اخیر نرخ اشتغال ناقص هیچگاه از 9 درصد پایین تر و هیچگاه از 11 درصد بالاتر نرفته است (تنها در فصل بهار 99 به علت شوک کرونا به اقتصاد و بازار کار ایران، این شاخص از محدوده مذکور خارج شد). عموماً در تابستان ها در میان فصول سال شاخص اشتغال ناقص به پایین ترین حد خود در سال می‌رسد و در زمستان ها نیز به بالاترین ترین رقم خود در سال می رسد. اما می‌توان به این نکته اشاره کرد که در سال گذشته به مقدار کمی نسبت اشتغال ناقص در کشور بالاتر از سال 99 بوده است.
مردان بالاتر از زنان در اشتغال ناقص
کل تعداد شاغلین مرد کشور 19 میلیون و 896 هزار نفر برآورد شده، از این جمعیت 2 میلیون و 98 هزار نفر شغل ناقص داشته اند، بر این اساس نسبت اشتغال ناقص برای مردان در نخستین فصل امسال 10.5 درصد بوده است. به عبارت دیگر از جمعیت شاغل مرد کشور بالغ بر یک دهم دارای اشتغال ناقص هستند. این در حالیست که در فصل مشابه سال گذشته این شاخص 10.8 درصد بوده است. بررسی ها نشان می دهد در زمستان سال گذشته نسبت اشتغال ناقص مردان به مرز 12 نیز رسید، اما از این عدد عبور نکرد، همچنین در چند سال گذشته این نسبت در مردان همواره بالاتر از 11.5 درصد به ثبت رسیده است.
کل تعداد شاغلین زن کشور در بهار سال جاری 3 میلیون و 681 هزار نفر برآورد شده، همچنین جمعیت زنانی که در همین فصل دارای شغل ناقص بوده اند حدود 184 هزار نفر به ثبت رسیده، بر این اساس نسبت اشتغال ناقص برای بانوان کشور در بهار سال جاری 5 درصد بوده است. بررسی ها نشان می دهد این بالاترین رقم به ثبت رسیده این شاخص در چند فصل گذشته محسوب می شود، با وجود اینکه در کل کشور و برای مردان این شاخص در بهار نسبت به زمستان 1400 کاهش یافته بود، اما در همین بازه زمانی اشتغال ناقص زنان افزایش یافته است. همچنین نرخ بیکاری زنان در کشور در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته نیم درصد افزایش را تجربه کرده، این در حالیست که در همین بازه نرخ مشارکت اقتصادی بانوان تغییر محسوسی نداشته است. این امر نشان می دهد وضعیت بازار کار بانوان در بهار 1401 به نسبت بازار کار کل، وخیم تر است.
